Roma [Rome] tips: cultuur

De St. Pieter op muishoogte

Een bezoek aan de St. Pieter is een overweldigende ervaring. Overal waar je kijkt is wel iets te zien dat een speciale betekenis heeft voor deze plek. Overal? Ja! Zelfs op muishoogte! De middelste deuren van de St. Pieter zijn ooit gemaakt voor de oude kerk die op deze plek stond. Met de deuren wilde de paus een belangrijk concilie uit 1437 gedenken. Aan de voorkant is dat netjes afgebeeld, compleet met grote afbeeldingen van Paulus en Petrus. Maar aan de achterkant van die deuren, aan de binnenkant dus, heeft de beeldhouwer Filarete een grapje uitgehaald.

Je kunt het zien door bijna op de grond te gaan liggen. Op de onderste decimeter van de deuren heeft hij zichzelf en zijn medewerkers afgebeeld, terwijl ze ronddansen van plezier. Er springt een hondje rond en één van de hulpjes slaat een tamboerijn. Filarete voorzag zijn kunststuk van een handtekening en de wijze woorden: "Anderen hebben het geld, maar Filarete heeft het plezier!" En zo is het maar net...

La chiave, per favore!

De kerk van SS. Quatro Coronati, die ligt tussen het Colosseo en San Giovanni in Laterano, lijkt van buiten niet erg gastvrij. Het loont echter wel de moeite om de steile gelijknamige Via in te slaan om in de kerk een onvervalst staaltje middeleeuwse propaganda te zien. In de kapel van San Silvestro zie je een 13e eeuwse frescocyclus, dat toont dat de paus toch echt de baas is en dat hij boven de keizer verheven is.

Constantijn de Grote, de eerste Christelijke keizer van het Romeinse Rijk, heeft het namelijk zelf gezegd! In een middeleeuws stripverhaal is te zien hoe Keizer Constantijn van zijn nare puisten wordt genezen dankzij paus Silvester. Als dank geeft de keizer, die zich inmiddels heeft bekeerd, de mijter van de macht aan de paus. Overigens is het een belevenis op zich om de kapel te betreden. Deze is namelijk op slot. Om in de kapel te komen, moet je om de sleutel gaan vragen.

Eenmaal door de strenge poort van het kloostercomplex zie je in het tweede binnenhof aan de rechterkant, een deur naar de portiersloge. In deze donkere ruimte is een luikje. Daarachter zit de ‘non-van-dienst'; zij woont in het klooster en leidt samen met haar medezusters een leven in stilte. Aan haar vraag je de sleutel van de kapel van San Silvestro. Tegen betaling van een offerta, offerande, uiteraard. Het luikje gaat dicht en door een draaihekje verschijnt de felbegeerde sleutel. De deur van de kapel is aan de andere kant van de ruimte. Niet vergeten de sleutel terug te brengen!

Holland in de Heilige Stad

Veel Nederlanders willen, als ze in Roma [Rome] zijn, graag de kerk van de Friezen bekijken. Dat kan op woensdag tussen 10 en 12.30 uur, en op zondag voor de mis om 10.00 u. Het kleine kerkje ligt op een steenworp afstand van de St. Pieter. Nederlandse vrijwilligsters ontvangen bezoekers met Hollandse koffie, thee en een (Hollands) koekje. Zij leiden je rond en vertellen de vele oude verhalen van de geschiedenis van deze kerk.

Op deze plek werden al vanaf de 9e eeuw pelgrims uit de Lage Landen ontvangen. Bij schermutselingen tussen paus en keizer is het kerkje verwoest. Later is het in handen gekomen van het Vaticaan. Vanaf 1992 is de kerk aan de Nederlandse gemeenschap in bruikleen gegeven, mede dankzij de inspanningen van kardinaal Simonis. Officieel heet de kerk Santi Michele e Magno. Magnus was een Friese martelaar uit de 3e eeuw, en nog steeds zijn enkele kerken in Friesland aan hem gewijd.

In het heilige jaar 2000 is van stenen uit Friese parochies een muurmonument gemetseld boven de Heilige Trap. Deze trap met 33 treden was in vergetelheid geraakt maar is in 2000 weer in ere hersteld. Wil je een bezoekje brengen aan deze kerk, ga dan met je gezicht naar de St. Pieter staan, en ga dan linksom. In de straat die parallel loopt aan de armen van het plein, is een trap met een poort te zien. Daarboven is de ingang van de kerk.

Knip- en plakwerk van Michelangelo

Het Campidoglio, de plek waar nu het stadsbestuur zetelt, was ten tijde van keizer Karel V niet meer dan een veldje met een twee vervallen middeleeuwse palazzi en een versterkte toren. Het mythische Capitool, waar de tempels stonden voor de belangrijkste Romeinse goden, was verworden tot Campidoglio, wat ‘uienveld' betekent. Om Karel V, de keizer van het Heilige Roomse Rijk, toch een beetje in stijl te kunnen ontvangen, wilde de paus deze plek opknappen. Michelangelo kreeg daarom de opdracht om het plein opnieuw aan te kleden.

Hij liet de gebouwen opknappen, zette er nog een kopie van het bestaande gebouw bij, verzon een nieuw kleurenschema en ontwierp een nieuw plaveisel. Aan de zijkant van het Senatorenpaleis, aan de kant van het Foro Romano, is goed te zien hoe Michelangelo te werk is gegaan. Daar houdt de prachtige witgele gevel namelijk abrupt op, en zijn de oorspronkelijke stenen te zien van de middeleeuwse toren die hier stond.

Een paar meter verderop zie je ook de oude Romeinse tufstenen blokken, die als fundament voor het gehele gebouw dienen. Michelangelo heeft gewoon een nieuwe gevel tegen het bestaande gebouw aangeplakt! Achter de façade blijft alles bij het oude.

Trompe l'oeil

Iedere toerist komt minstens één maal langs het grootste spektakel in Roma [Rome]: la Fontana di Trevi. Al was het maar om de terugkeer naar Roma [Rome] te garanderen! Door de pompeuze fontein valt het op het eerste gezicht niet op, maar eigenlijk is de Trevi-fontein niet meer dan een gigantisch decorstuk tegen de achtergevel van een chic 18e eeuws palazzo. In het gebouw zijn gewoon mensen aan het werk en soms staat er ook een raam open.

Eén raam kan echter niet open: het meest rechtse op de bovenverdieping is nep. Daar is een verhaal aan verbonden. De hertog van Poli, die net op deze plaats in de 18e eeuw een bouwvallig stadspaleis had laten opknappen volgens de laatste trends, verzette zich met hand en tand tegen de plannen van de paus om een fontein te plaatsen onder zijn slaapkamerraam. Maar tevergeefs. Een jongen uit de familie was daarover zo ongelukkig dat hij uit het raam sprong, zijn dood op de rotsen tegemoet. Een andere versie vertelt dat er sprake was van een hopeloze liefde. De familie heeft het raam laten dichtmetselen en vervangen door een trompe l'oeil schildering.

Amsterdammertjes voor het Colosseum

Als je om het Colosseum heen loopt, tref je aan de achterkant, ter hoogte van de toiletten, een paar merkwaardige witte paaltjes aan, die doen denken aan de zogenaamde Amsterdammertjes. Deze stenen komen echter uit de oudheid en dienden als verankering voor het zeildoek dat over het Colosseum werd gespannen tegen wind, regen en zon. Op de paaltjes zijn de katrolgaten nog te zien. Binnen 10 minuten was de antieke parasol uitgerold boven de arena. Dat werd gedaan door speciaal getrainde matrozen, die eigenlijk nooit de zee zagen, maar wel erg goed zeilen konden hijsen. Het doek was bevestigd aan 240 bronzen masten die bovenop het gebouw stonden. Die rustten op de consoles die nog goed te zien zijn op de bovenste ring.

In het Colosseum kan het verzengend heet zijn. De belangrijkste spelen in de Romeinse tijd werden echter gehouden in december, en dan was het ook in Roma [Rome] koud. Het speciale tentdoek diende echter niet alleen om de bezoekers te beschermen tegen het weer. De belangrijkste functie was om de wind uit de arena te houden. Want het zou natuurlijk jammer zijn als de wilde beesten de geur van hun angstige slachtoffers niet in de neus zouden krijgen omdat de wind verkeerd stond.....

Een kapel voor je moeder

In veel oudchristelijke kerken in Roma [Rome], vind je de mooiste mozaïeken in intense kleuren, goud en met levendige details. De meeste kerken hebben een speciaal verlichtingsapparaat, waar je een muntje van 50 eurocent in moet gooien voor een paar minuten verlichting. Klinkt leuk, maar wacht niet tot andere toeristen dat doen, want dan kun je soms lang wachten.

Om de mozaïeken echt goed te kunnen bekijken, doet een toneelkijker wonderen. Verrekijkers vergroten te veel, maar met een toneelkijkertje (8x dichterbij) zie je opeens de boerinnen zaaien in de San Clemente, de juwelen op de muren van Jeruzalem in de Santa Maria Maggiore, en de oorbellen van de heiligen Prassede en Pudenziana in de Santa Prassede. De kerk van Santa Prassede ligt op een steenworp afstand van de Santa Maria Maggiore. In deze kerk bevindt zich, in de rechterzijbeuk in het midden, de Zeno-kapel. Dit is een prachtige, kleine kapel uit de 9e eeuw, die van onder tot boven met mozaïeken is versierd. De paus had deze kapel gebouwd als eerbetoon aan zijn moeder. Zij is ook afgebeeld in de kapel met Maria en de heiligen. Naast haar hoofd staat haar naam: Teodora

Vervelen op z'n Romeins

Het Foro Romano was het religieuze, politieke en bestuurlijke centrum voor de Romeinen. Het Forum trok altijd massa's nieuwsgierigen om de laatste nieuwtjes te horen, roddels uit te wisselen en vanaf de zijlijn uiteraard deskundig commentaar te leveren. Een populaire attractie was het bijwonen van rechtszaken: de advocaten van beide partijen probeerden zo veel mogelijk indruk te maken op het publiek met spitsvondige redevoeringen en spannende getuigenverklaringen.

Rechtszaken vonden plaats in één van de twee grote basilica's aan de noord- en zuidzijde van het forumplein. In afwachting van de uitspraak hingen de toeschouwers een beetje rond. Op de trappen van de basilica speelden ze, om te tijd te doden, o.a. een Romeins boter-kaas-eieren spelletje. Als je goed kijkt, zijn de tweeduizend jaar oude spelletjes nog te zien op de marmeren traptreden!

Een voorbeeld zie je bij de Basilica Julia aan de zuidzijde van het forum. Bij de knik in het hekje zie je op de bovenste trede een vierkant onderverdeeld in vakjes in de stenen gebeiteld. Overigens is de basilica van toen de basisvorm van de latere Christelijke kerken. De grote rechthoekige hal met zuilengalerijen rondom en een halfronde apsis zie je terug in de zuilenbasementen die er nog staan.

Water uit de neus

Voor een wereldstad als Roma [Rome] is schoon helder drinkwater een eerste levensbehoefte. Dat was ook in de oudheid al zo: aquaducten vervoerden miljoenen liters bronwater per dag naar het centrum van la città eterna.

Vandaag voeden diezelfde aquaducten talloze drinkfonteintjes in de straten van de stad. Het water uit een fonteintje smaakt vaak veel beter dan water uit de kraan. Het is fris, koel, vers en zonder bijsmaak. En bovendien veel goedkoper dan de flesjes mineraalwater die de straatverkopers aan de man proberen te brengen.

Het drinken uit de fonteintjes vraagt wel om enige behendigheid. De meeste mensen draaien hun hoofd schuin om aan de straal te drinken of scheppen het water met de hand. Maar aan de bovenkant van de leiding zit een speciaal drinkgaatje. Als je met je hand de tuit aan de onderkant afsluit, komt er een keurig straaltje uit de bovenkant van il nasone (grote neus). Maar pas op: soms spuit het water met zoveel kracht omhoog dat omstanders, al dan niet met opzet, natgespetterd worden!

Verborgen rijkdom

Een stelregel voor een bezoek aan Roma [Rome] is dat je nooit een open deur voorbij moet lopen, zonder naar binnen te kijken. Je weet nooit welke verborgen verrassingen je vindt! Een mooi voorbeeld is de binnenplaats van het Italiaanse Instituut voor Amerikanistiek. Dit instituut is gevestigd aan het Piazza Mattei, aan de noordzijde van het Ghetto (hoek Via dei Funari en Via Caetani). Als de poort open staat (ma-do 9.00-16.00, vr 9.00-14.00 u), kun je het binnenhof oplopen. De muren zijn hier van onder tot boven versierd met antieke sarcofagen, portretbustes en reliëfs! Een overtollige sarcofaag dient als vuilnisbak.

Van de rand van het balkon kijken antieke beelden op je neer. Als je de trap oploopt naar het balkon heb je nog een mooier zicht. Langs de muren van de trap staan de mooiste antieke sarcofagen. Dit gebouw was één van de palazzi van de steenrijke familie Mattei. Om hun rijkdom te tonen lieten ze de kostbare antiquiteiten inmetselen in de muren van hun binnenplaats. De familie beheerde onder andere de sleutels van de poorten van het Joodse Ghetto. Op het plein voor het huis staat de leukste fontein van Roma [Rome]: Fontana delle Tartarughe, de schildpaddenfontein.