Kunstrestauratie werkplaats Nicola Restauri in Monferrato Piemonte

Als je niet beter wist, zou je het kleine slaperige dorpje Aramengo in Piemonte zo voorbij rijden. Er ligt echter heel veel kunst van een onschatbare waarde. In het restauratieatelier van Nicola struikel je bijna over de Rafaels, Caravaggio, Vasari, Botticelli, maar ook Pieter Bruegel, Van Gogh, Jeroen Bosch, Vermeer en zijn hier kind aan huis. In meer of mindere mate gehavend, arriveren de kunstwerken bij de laboratorio, werkplaats, van Nicola Restauri.

Niet alleen eeuwenoude schilderijen maar ook arte contemporanea, hedendaagse kunst, gehavende eeuwenoude wandkleden, antieke stoelen, beeldhouwwerken en meer worden aan de zorg van de familie Nicola toevertrouwd. Als je de linea del tempo, tijdlijn, op de website bekijkt, valt je mond open van verbazing. Ben je op vakantie in Monferrato, mag een bezoek aan Nicola Restauri niet ontbreken.

Familiebedrijf sinds 1947

Opa Guido start in 1947 met de restauratiewerkzaamheden. Zijn 9 jaar jongere vrouw Maria Rosa stopt met haar studie ballet en piano om zich met hem stort op restauratie. De passie slaat over op hun zoon Gian Luigi, nu de pater familias, en dochter Anna Rosa. Al van jongs af aan helpen ze mee en gaandeweg specialiseren ze zich in de restauratie van andere materialen.

Gian Luigi wordt verliefd op een allieva, leerling, van zijn vader, en trouwt met haar. Ook Anna Rosa trouwt met iemand uit het vak. Elk verdiept zich in een eigen specialisatie binnen de restauratie. De zoon van Gian Luigi, Alessandro, gaat ook in het vak, net als broer Marco, al kiest die voor weer een andere invalshoek: de chemie. Hij promoveert op Egyptisch blauw, een blauw pigment dat al in het oude Egypte werd gebruikt en dat bijzondere eigenschappen blijkt te hebben, en dat meer dan alleen een kleur blijkt te zijn. En zo smelten artigianalità e innovazione tecnologica, ambacht en innovatie, samen.

Gian Luigi Nicola

Opa Guido Nicola verhuist op doktersadvies om gezondheidsredenen van Torino naar zijn geboortedorp Aramengo. Hij laat er in 1967 een nieuwe werkplaats bouwen van maar liefst 11 meter hoog en voorzien van een carriponte, verrijdbare brug, om extreem grote kunststukken te kunnen restaureren. Inmiddels beslaat het complex meer van 3500 m2. Grote ramen laten natuurlijk licht binnenvallen. De vorm van de ramen in een netwerk van ijzer, blijkt verzekeringstechnisch goed uit te pakken.

“Het werkt hier net als in het ziekenhuis.”

De laboratorio, werkplaats, functioneert als een ziekenhuis. Eerst wordt het kunstwerk uitgebreid onder de loep genomen en gaat langs de verschillende specialisten. Net zoals ik een ziekenhuis is het het pezzo d’arte, kunstwerk, dat verhuist van de ene ruimte naar de andere. De restaurateur blijft in zijn eigen atelier. Dit in tegenstelling tot wat usance is. “Dat is het segreto, geheim, van het succes. Op deze manier kunnen we meer kunstwerken restaureren.”

Het kunstwerk wordt geanalyseerd en gedateerd en met infrarood, ultraviolet licht, radiografisch onderzoek en andere technieken minutieus onder de loep genomen voordat het restauratieproces aanvangt. Kleine proefstukjes laten zien hoe het kunstwerk na restauratie wordt. Na goedkeuring, wordt het tijdrovende en soms jaren durende restauratieproces minutieus vastgelegd.

In hoogtijdagen werkten er wel zestig man bij het familiebedrijf dat al tientallen jaren restaureert; nu zijn er zo’n twintig fulltimers betrokken, waarvan de helft bestaat uit familie. “Samenwerken is niet altijd even makkelijk”, zo vertrouwt een schoonzoon ons toe, “maar je weet wel wat je aan elkaar hebt. En bent er altijd voor elkaar.”

De kunstwerken

Vooraanstaande families uit de hele wereld laten hier hun kunstwerken restaureren. Het hele proces wordt minutieus vastgelegd in een naslagwerk. Gelukkig voor Nicola heeft elk kunstwerk zijn eigen verzekering. Voor een kunstroof zijn ze niet heel erg bang. Het terrein en de ruimtes zijn bijzonder goed bewaakt, dag en nacht. En de familie woont rondom het laboratorio. Het dorpje is zo slaperig dat het direct opvalt als er iets buitengewoons plaatsvindt.

Bezoek aan Nicola Restauri

Groepen kunnen op afspraak het atelier bezoeken; particulieren alleen op zaterdag. Daar zijn geen kosten mee gemoeid. Maar het wordt wel gewaardeerd als een donatie wordt gedaan.; daarmee participeer je in de restauratie van een kunstwerk. Om oprichter Guido Nicola te eren, heeft de familie een stichting opgericht ter belangeloze restauratie van grote culturele werken. Zo wordt het geld o.a. besteed aan de restauratie van een kunstwerk dat bij de aardbeving in l’Aquila zwaar gehavend raakte.

Werkplek voor hedendaagse kunstenaars

In een van de ateliers liggen ook een aantal panelen van Giuseppe Penone. Die laat hier, in stretta collaborazione, nauwe samenwerking, zijn kunstwerk opbouwen die bestaat uit duizenden spine di acacia, acacia-doornen. De negen panelen samengevoegd, vormen samen een afdruk van zijn lippen. Uit de losse panelen haal je niet welk museaal totaalbeeld het straks oplevert. De grote meester komt regelmatig langs om te controleren of de doornen wel de juiste plaats hebben; hij geeft aanwijzingen en laat doornen verplaatsen. Fotograferen is, om voor de hand liggende redenen, verboden.

Presepe van Anna Rosa

Anna Rosa heeft naast haar werk als restaurateur nog een andere grote passie die nogal uit de hand is gelopen. Met de door haar gemaakte presepi, kerststallen, neemte ze haast een complete vleugel in beslag. Je weet niet waar te kijken! Ze heeft een heel dorp gebouwd en de afzonderlijke winkels tot in de kleinste detail vormgegeven en opgebouwd. De stalletjes worden gekenmerkt door een dovizia, overdaad, aan details: de bakkerij met zijn brioches, stokbroden, broodjes; het restauratie-atelier met mini-schilderijen en minirestaurateurs, viswinkel met een uitpuilende banco; de boer op het erf; de houtbewerker waar de houtkrullen op de grond liggen… alles klopt tot in de kleinste details. Het is een tijdloze weergave van het leven in Monferrato.

Het gehele presepe is gebouwd met restmaterialen; daken van boomschors, poppetjes en items van boetseerklei, was, blik, papier, ijzerdraad, stof. Naar verluid zijn alleen de wijzerplaten van de klokkenmaker geprint. En alles zo uit de losse pols. Het is voor Anna Rosa een manier om haar hoofd leeg te maken. In opdracht een presepe maken, doet ze niet aan. Dat geeft teveel stress.

In de kersttijd trekt de presepe duizenden bezoekers. De vrijwillige donaties worden gebruikt om een aantal opere d’arte, kunstwerken, te restaureren die zwaar gehavend zijn door de aardbeving van 2009 in l’Aquila.